Üç Sanatın Bıraktığı İzin Peşinde Üç Film -1

Cenneti beklerken, Nokta,Gölgeler ve suretler…Derviş Zaim’in her birinde ayrı bir sanatı işlediği üç film. Bir üçlemenin taşları…Filmlerde her bir sanat tema olmasının yanında anlatım tarzını  da etkilemiş hatta bir anlatım tarzı olarak kullanılmış.

CENNETİ  BEKLERKEN (2006)

    

 Minyatür sanatı – Resim

17. yüzyılda İstanbul’da yaşayan Minyatür ustası Eflatun Efendi oğlunun ve eşinin ölümü üzerine onların ‘frenk usulü ‘ resimlerini  yapar.Dönemin veziri  tarafından bir ‘eşkıya’ nın resmini yapmak üzere görevlendirilir . Daha sonra kendisiyle yola çıkan asker tarafındansa resmini yapacağı kişinin Şehzade Danyal olduğunu öğrenir. Şehzade öldürülmeden bir resmini yapmaktır görevi.

Filmde bir çok sahne kağıt üzerindeki bir tasvirin canlanmasyla başlar. Eflatun bir minyatür ustası olmasına rağmen onu sadece bir kez minyatür çizerken görürürüz.Bir tasvirde eşi ve oğlu Mehdi tarafından cennete götürülüyordur.Diğer sahnelerde hep ‘frenk usulü’ çizer.

Eflatun – Platon

 Doğu toplumlarında Eflatun olarak bilinen Platon’ un idealar kuramına değinelim. Platon iki dünya  vardır der. Birisi idealar dünyası  diğeri gördüğümüz, içinde yaşadığımız dünyadır. Asıl olan dünya idealar dünyasıdır. Bizim algıladıklarımız yani içinde bulunduğumuz dünya  işte bu idealar dünyasındaki gerçek nesnelerin yansımasından ibarettir. Mağara benzetmesiyle  de pekiştirir bu kuramını.

Filme döndüğümüzde her şeyden önce minyatürün ya da diğer adıyla tasvirin de gerçeğin bir yansıması olduğunu düşününce Eflatun’ un  Platon’ a bir gönderme olduğunu kabul edebiliriz.

Sık sık yanındaki Osman Çavuş Eflatun Efendi’ ye bir tasvir gösterip bulundukları  yerin tasvirdeki  yer olup olmadığını sorar. Çünkü gerçek ile yansımasını ayırt edebilen Eflatun’dur. Platon’ a göre idealar dünyasını  (gerçek dünyayı) hatırlayabilenler filozoflardır.

Şehzade Danyal  zannedilenin aslında Danyal’ın oğlu Yakup olduğunu öğrenen Eflatun  Yakup’un öldürülmesini istemez fakat elinden bir şey gelmez. Filmde birkaç  sahnede kullanılan aynalar da gerçek ve gerçeğin yansıması ayrımına hizmet eder. İlk sahnede Yakup’u görür  Eflatun aynanın içinde.Gerçekte olanın aksine mutlu bir ifadesi vardır Yakup’un.Bu sahneden birkaç dakika sonra öldürülür  Yakup. Platon’un Eflatun olduğu İslam anlayışına göre aslolan ruhtur  beden ruhun görüntüsüdür ve geçicidir.Bu yüzdendir ki aynalarda artık hayatta olmayan Yakup ve Eflatun’un oğlu görünmektedir . Ayna gerçek dünyaya açılan bir kapı niteliğinde kullanılmıştır.

Danyal  rüyasının resmini yaptırmıştır.Kendisi ve oğlu vardır resimde . Eflatun’dan ise resme Mehdi’nin eklenmesini ister. Elatun’un eşi ve oğlunun Mehdi tarafından cennete götürülmesini resmettiği tasvir geliyor hemen aklımıza.Oradaki anne,oğul ve Mehdi ; şehzadenin resminde baba,oğul ve Mehdi şekline dönüşüyor.

Eflatun Efendi İstanbul’a gelmesiyle beraber Danyal’ın da öldürüldüğünü öğrenir.’Beni iyileştir’ diyen çırağına ‘bir frenk resmi yapacağız bazen tasvir nakşedeceğiz bazen her iki tarzı birbirine sirayet ettireceğiz’ diyerek hem filmde çıktığı yolculuğu özetliyor hem de bunun yeni bir yolculuk olacağını söylüyor.

Notlar

1) Mağara Benzetmesi:

 ‘Bazı insanlar karanlık bir mağarada, doğdukları günden beri mağaranın kapısına arkaları dönük olarak oturmaya mahkumdurlar. Başlarını da arkaya çeviremeyen bu insanlar, mağaranın kapısından içeri giren ışığın aydınlattığı karşı duvarda, kapının önünden geçen başka insanların ve taşıdıkları şeylerin gölgelerini izlemektedirler. İçlerinden biri kurtulur ve dışarı çıkıp gölgelerin asıl kaynağını görür ve tekrar içeri girip gördüklerini anlatmaya başlar ama içerdekileri, duvarda gördüklerinin zahiri olduğuna ve gerçeğin mağaranın dışında cereyan etmekte olduğuna inandırması imkansızdır.’

2) Platon resim , heykel gibi sanatlara pek değer vermez.Bu dünya gerçeğin bir yansımasıysa resim de yansımanın yansıması olacağından gerçekten gittikçe uzaklaşmış oluruz ona göre.

3) Filmde Platon’un  ‘Devlet’ te yaptığı sınıfsal ayrımda net bir şekilde görünür. Vezir  yönetenleri, Osman Çavuş ve emrindekiler koruyucuları (askerleri),Eflatun ve çırağı ise çalışanları temsil eder.